Arglwyddi Tredegar a Threftadaeth Cymr
Daeth Ystad Rhiw’rperrai, fu’n berchen i deulu cyfoethog Lewis, Llanbradach yn y canoloesoedd, yn rhan o Ystad enfawr Tredegar a ddatblygwyd yn ofalus gan y Morganiaid o Fachen, hen deulu o uchelwyr dylanwadol wnaeth wrthsefyll goresgyniad yr Eingl-Normaniaid trwy Dde Cymru. Roedd yr Ystad yn cynnwys tir yng Nghaerdydd, Casnewydd, a siroedd Morgannwg, Brycheiniog a Mynwy.
Bu gwerthiant y 53.000 erw gan John, yr olaf o’r Morganiaid, i Gwmni Yswiriant Eagle Star yn ganlyniad i ddirywiad graddol ers marwolaeth Isiarll Godfrey, Arglwydd Tredegar, lle nad oedd gwerthfawrogiad digonol o anghenion yr Ystad. Gyda threthi etifedd yn daladwy ar ei huno, a marwolaethau dilynol Courtenay Morgan ym 1934 a’i fab Evan ym 1948, bu’r gwerthiant yn frysiog ac anochel.
Yn y canoloesoedd, roedd tai bonedd y Morganiaid yn adnabyddus am eu nawdd i ddiwylliant barddol Cymru, gan gynnwys y bardd Dafydd ap Gwilym. Parhaodd Morganiaid dilynol i gefnogi’r Eisteddfod ac i hybu diwylliant Gymreig, gan gyfeirio at eu llinach teuluol yn ol i Ifor Hael, Gwern y Cleppa yng Nghasnewydd mor ddiweddar a’r 20fed ganrif.
Erbyn diwedd yr Ail Ryfel Byd, roedd Ystad Rhiw’rperrai (oddeutu 4500 erw) eisioes mewn trafferthion. Ni ddaeth unrhyw brynwr ymlaen yn ystod ei werthiant ym 1934 a phan yn anffodus llosgwyd y Castell yn ddamweiniol gan filwyr oedd yn gwersylla yno ym 1941, ystyriwyd y posibiliad – er na wnaed yn y pen draw – o werthu meini’r Castell i’w hail-ddefnyddio. Yn y cyfnod ariannol anodd hyn, roedd adferiad ymhell o fod yn ymarferol; mor wahanol i’r tan niweidiol ym 1785, pan gomisiynwyd y pensaer blaenllaw Thomas Hardwicke gan y teulu Morgan i’w ail-adeiladu.
Bu gwerthiant y 53.000 erw gan John, yr olaf o’r Morganiaid, i Gwmni Yswiriant Eagle Star yn ganlyniad i ddirywiad graddol ers marwolaeth Isiarll Godfrey, Arglwydd Tredegar, lle nad oedd gwerthfawrogiad digonol o anghenion yr Ystad. Gyda threthi etifedd yn daladwy ar ei huno, a marwolaethau dilynol Courtenay Morgan ym 1934 a’i fab Evan ym 1948, bu’r gwerthiant yn frysiog ac anochel.
Yn y canoloesoedd, roedd tai bonedd y Morganiaid yn adnabyddus am eu nawdd i ddiwylliant barddol Cymru, gan gynnwys y bardd Dafydd ap Gwilym. Parhaodd Morganiaid dilynol i gefnogi’r Eisteddfod ac i hybu diwylliant Gymreig, gan gyfeirio at eu llinach teuluol yn ol i Ifor Hael, Gwern y Cleppa yng Nghasnewydd mor ddiweddar a’r 20fed ganrif.
Erbyn diwedd yr Ail Ryfel Byd, roedd Ystad Rhiw’rperrai (oddeutu 4500 erw) eisioes mewn trafferthion. Ni ddaeth unrhyw brynwr ymlaen yn ystod ei werthiant ym 1934 a phan yn anffodus llosgwyd y Castell yn ddamweiniol gan filwyr oedd yn gwersylla yno ym 1941, ystyriwyd y posibiliad – er na wnaed yn y pen draw – o werthu meini’r Castell i’w hail-ddefnyddio. Yn y cyfnod ariannol anodd hyn, roedd adferiad ymhell o fod yn ymarferol; mor wahanol i’r tan niweidiol ym 1785, pan gomisiynwyd y pensaer blaenllaw Thomas Hardwicke gan y teulu Morgan i’w ail-adeiladu.
|
|
Yn 1949, ymwelodd John Morgan, y Barwn Tredegar olaf ag adfeilion Ruperra gydag arlywydd yr Ymddiriedolaeth Tir Genedlaethol newydd yn gofyn am ei ddefnyddio fel lle i goffáu milwyr o Gymru a oedd wedi colli eu bywydau yn yr Ail Ryfel Byd. Ni weithredwyd ar hyn a gadawyd y Castell yn adfail anghyfleus mewn fferm laeth ar yr Ystad a werthwyd i gwmni yswiriant Eagle Star ym 1956. Ni fu unrhyw ymdrechion i atgyweirio nac adfer ers hynny.
Yn 1982, cwympodd twr y de-ddwyrain ac ymddangosodd craciau yn y lleill ac ym mhrif waliau'r adeilad. Yn 1998 prynwyd y Castell a 13 erw o dir o'i amgylch gan ddatblygwr a roddodd y safle dan fygythiad o ddatblygiad tai amhriodol nad oedd yn cynnig unrhyw fudd cyhoeddus ac a fyddai wedi dinistrio lleoliad hanesyddol hyfryd y Castell. Cadarnhawyd gwrthod y cynigion tai gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn 2008 gan Lywodraeth Cynulliad Cymru ym mis Rhagfyr 2009, yn dilyn Ymchwiliad Cyhoeddus.
Ym mis Medi 2010 rhoddwyd y castell a 30 erw o dir ar y farchnad am £ 1.5m, ond ni dderbyniodd y perchennog unrhyw gynigion am y pris hwnnw, a gwrthododd werthu i Ymddiriedolaeth Cadwraeth Castell Rrhiw’rperrai.
Yn 2014 prynwyd y safle 13 erw gan Mr a Mrs Al-Khafaji o Horizon Properties, Caerdydd. Yn 2017 rhoddodd Cyngor Bwrdeistref Gwledig Caerffili gydsyniad cynllunio ar gyfer manege hyfforddi ceffylau anfasnachol at ddefnydd teulu ar dir y castell. Gwrthodwyd cynnig prynu ar gyfer y safle 13 erw gan Ymddiriedolaeth Cadwraeth Castell Rhiw’rperrai yn 2018. Yn 2019 cyflwynwyd pedwar cais cynllunio ar gyfer newid defnydd ac atgyweirio adeiladau allanol. Ond ni chafwyd unrhyw sôn am atgyweirio'r heneb a drefnwyd ac ni fydd y newidiadau arfaethedig yn y ceisiadau cynllunio newydd yn darparu digon o arian dros ben i ddechrau atgyweiriadau o'r fath.
Mae gwrthwynebiad i'r newidiadau hyn a allai gael effaith ddinistriol ar dreftadaeth amgylcheddol, a hanesyddol Rhiw’rperrai, yn cael ei gynnig gan Ymdiriedolaeth Cadwraeth Castell Rhiw;rperrai, Ruperra Conservation Trust, Welsh Histoic Gardens Trust, a CNC sydd wedi gofyn am fwy o arolygon yn ymwneud â rhywogaethau gwarchodedig. . Nid oes gwrogaeth i “Ddeddf Lles cenedlaethau’r dyfodol”. Mae RCPT o'r farn y dylid gwrthod y ceisiadau hyn.
Yn 1982, cwympodd twr y de-ddwyrain ac ymddangosodd craciau yn y lleill ac ym mhrif waliau'r adeilad. Yn 1998 prynwyd y Castell a 13 erw o dir o'i amgylch gan ddatblygwr a roddodd y safle dan fygythiad o ddatblygiad tai amhriodol nad oedd yn cynnig unrhyw fudd cyhoeddus ac a fyddai wedi dinistrio lleoliad hanesyddol hyfryd y Castell. Cadarnhawyd gwrthod y cynigion tai gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn 2008 gan Lywodraeth Cynulliad Cymru ym mis Rhagfyr 2009, yn dilyn Ymchwiliad Cyhoeddus.
Ym mis Medi 2010 rhoddwyd y castell a 30 erw o dir ar y farchnad am £ 1.5m, ond ni dderbyniodd y perchennog unrhyw gynigion am y pris hwnnw, a gwrthododd werthu i Ymddiriedolaeth Cadwraeth Castell Rrhiw’rperrai.
Yn 2014 prynwyd y safle 13 erw gan Mr a Mrs Al-Khafaji o Horizon Properties, Caerdydd. Yn 2017 rhoddodd Cyngor Bwrdeistref Gwledig Caerffili gydsyniad cynllunio ar gyfer manege hyfforddi ceffylau anfasnachol at ddefnydd teulu ar dir y castell. Gwrthodwyd cynnig prynu ar gyfer y safle 13 erw gan Ymddiriedolaeth Cadwraeth Castell Rhiw’rperrai yn 2018. Yn 2019 cyflwynwyd pedwar cais cynllunio ar gyfer newid defnydd ac atgyweirio adeiladau allanol. Ond ni chafwyd unrhyw sôn am atgyweirio'r heneb a drefnwyd ac ni fydd y newidiadau arfaethedig yn y ceisiadau cynllunio newydd yn darparu digon o arian dros ben i ddechrau atgyweiriadau o'r fath.
Mae gwrthwynebiad i'r newidiadau hyn a allai gael effaith ddinistriol ar dreftadaeth amgylcheddol, a hanesyddol Rhiw’rperrai, yn cael ei gynnig gan Ymdiriedolaeth Cadwraeth Castell Rhiw;rperrai, Ruperra Conservation Trust, Welsh Histoic Gardens Trust, a CNC sydd wedi gofyn am fwy o arolygon yn ymwneud â rhywogaethau gwarchodedig. . Nid oes gwrogaeth i “Ddeddf Lles cenedlaethau’r dyfodol”. Mae RCPT o'r farn y dylid gwrthod y ceisiadau hyn.
SYLWCH: Gellir gweld y ceisiadau hyn ar wefan Cyngor Caerffili: 19/0788 / LBC a 19/0787 / COU: Cyn Laeth a Golchdy (The Bothy), Stablau a Thŷ Coets; a 19/0790 / LBC a 19/0789 / COU: Siop Arddio Cegi
Lleoliad
Castell Rhiwperra
